Historia

Za panowanie ostatnich Piastów: królów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego większość ziem polskich została na nowo zjednoczona. Stała się państwem silnym, sprawnie zarządzanym, uczestniczącym aktywnie w życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym Europy. W tym właśnie okresie powstał w Krakowie uniwersytet (1364 – drugi po praskim w Europie Wschodniej), sama zaś stolica Polski ogrywała rolę jednego z centrów dyplomatycznych (zjazd monarchów w 1364). Głównym problemem państwa były nieustanne konflikty z Czechami (spory o Śląsk) i z Zakonem Krzyżackim (od 1226 r.), który zdołał utworzyć w Prusach silne państwo i stale zagrażał polskim granicom.
Kazimierz Wielki nie miał legalnego następcy, przez co wygasła główna linia Piastów (1370) i tron polski objęli sprzymierzeni i skoligaceni z Piastami Andegawenowie Węgierscy (1370-1384 – król Ludwik Węgierski, jego córka Jadwiga). Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego skłoniło wtedy Polskę do zawarcia sojuszu z Litwą. Uwieńczeniem rokowań był ślub małoletniej Jadwigi, koronowanej na króla Polski z Wielkim Księciem Litewskim Jagiełłą oraz unia obu państw (Krewo 1385).

Okres panowania Bolesława Krzywoustego (bratanka Bolesława Śmiałego) nie powstrzymał upadku Polski. Władca ten, słynący z talentów militarnych (wygrana wojna z cesarstwem – 1109, podbicie Pomorza 1113-19) postanowił przed śmiercią (1138) podzielić kraj między synów. Okres “rozbicia dzielnicowego” trwał przez ponad 150 lat – znaczenie polityczne Polski osłabło, a silną pozycję w Europie odzyskała dopiero w I połowie wieku XIV.

Był to jednak – mimo kilku niszczących najazdów mongolskich – okres stabilizacji społecznej i szybkiego rozwoju kraju. Uregulowano stosunki własnościowe ziemi – rycerze w zamian za służbę królowi i księciu stali się właścicielami gruntów, tworzono tysiące nowych wsi i wiele miast. Przybyło do Polski sporo osadników z Niemiec, a nad Bałtyk również z Holandii. Powstały dziesiątki klasztorów zakładanych zwłaszcza przez cystersów i dominikanów.

Dopiero pod rządami syna Mieszka II – Kazimierza Polska wróciła do równowagi. Książę, zwany przez potomnych Odnowicielem, dzięki pomocy cesarza Konrada i umiejętnie zawieranym sojuszom (głównie z Rusią Kijowską) przywrócił jedność administracyjną kraju (odzyskał Śląsk, Mazowsze i Pomorze). Wzrosło też znaczenie Polski na arenie międzynarodowej. Politykę ojca kontynuował Bolesław II Śmiały. Władca ten dzięki zaangażowaniu się po stronie papiestwa w konflikt o inwestyturę oraz talentom militarnym odzyskał koronę królewską (1076). Decydował także o obsadzaniu tronów Rusi, Węgier i skutecznie powstrzymywał ekspansję cesarstwa niemieckiego na wschód.
Bolesław II stracił jednak tron (1079) na skutek buntu opozycji wewnętrznej, sprzymierzonej z cesarstwem i Czechami. Nie bez znaczenia był tu także konflikt króla z biskupem krakowskim Stanisławem, w wyniku którego Bolesław II stracił poparcie Kościoła katolickiego.

Kiedy tron obejmował Mieszko II (syn Bolesława I), Polska była już państwem rozległym, o sprawnym aparacie administracyjnym i rozwiniętej strukturze kościelnej (arcybiskupstwo w Gnieźnie, biskupstwa w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Kołobrzegu). Niestety, wojny domowe, które wstrząsały krajem w następnym stuleciu, znacznie osłabiły znaczenie Polski. W konflikty między Piastami wmieszały się państwa ościenne (złupienie Gniezna przez Czechów w 1038 roku), co doprowadziło nie tylko do utraty korony, ale także części terytoriów, ponownej podległości wobec cesarstwa i rozprzężenia wewnętrznego (próba uniezależnienia się Mazowsza, bunt pogański po śmierci Mieszka II).

Panowanie Mieszka I (?-992) oraz jego syna Bolesława zwanego Chrobrym to czasy jednoczenia plemion polskich i budowy nowoczesnego państwa, nie tylko silnego wewnętrznie, ale także aktywnie uczestniczącego w polityce europejskiej. Na drodze konfliktów zbrojnych, rozwoju handlu, a także małżeństw oraz tworzenia aparatu administracyjnego, opartego m.in. na strukturze kościelnej, do Polski przyłączyło się Pomorze, Małopolska i Śląsk (972-990). Przede wszystkim jednak Polska stała się państwem liczącym się na arenie międzynarodowej. Wojny, umiejętne prowadzone przez Mieszka i Bolesława, przyniosły Polsce nie tylko nabytki terytorialne (Grody Czerwieńskie oraz przejściowo Morawy i Łużyce), ale pozycję państwa silnego i groźnego dla ewentualnego przeciwnika (nawet dla cesarza). Największymi sukcesami polityki zagranicznej pierwszych Piastów były zjazd gnieźnieński (1000), na którym cesarz Otton III uznał w Bolesławie głównego sojusznika w dziele jednoczenia Europy pod berłem cesarskim i zgodził się na powołanie polskiej, niezależnej prowincji kościelnej, oraz koronacja Bolesława I w roku 1025.