Czasy nowożytne

Okres Jagiellonów to również czasy rozkwitu kulturalnego Polski, stanowiącej jedno z centrów europejskiego renesansu. Szczególne zasługi dla rozwoju kultury i nauki polskiej położyli królowie Kazimierz Jagiellończyk i Zygmunt I Stary. Z tych czasów pochodzą “Kroniki” Jana Długosza, dzieła rzeźbiarza Wita Stwosza, historyka Kallimacha, czy wreszcie najwybitniejsze utwory literackie autorstwa Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza-Modrzewskiego.
O poziomie nauki polskiej czasów jagiellońskich świadczyć może choćby “O obrotach sfer niebieskich” – rewolucyjne dla ówczesnej nauki dzieło Mikołaja Kopernika.

Rycerstwo polskie dawnym zwyczajem zwoływane było przez książąt na zjazdy zwane sejmami. W końcu XV w (1493 r.) za króla Jana I Olbrachta ustaliły się zasady składu sejmu krajowego, który składał się z Króla i Senatu (czyli rady królewskiej) i Izby Poselskiej. W tej ostatniej zasiadali przedstawiciele szlachty, wybierani na sejmikach ziemskich oraz reprezentanci kilku najbogatszych miast. Był to jeden z najstarszych parlamentów europejskich.

Począwszy od Króla Ludwika Węgierskiego (przywilej koszycki 1374) kolejni władcy zdobywali sobie poparcie szlachty specjalnymi przywilejami. Szczególnie ważne były przywileje podatkowe oraz słynne prawo z 1432 r. “Neminem captivabimus nisi jure victim”, wyprzedzające o 256 lat angielski “Habeas Corpus Act”. Dzięki uzyskanym przywilejom politycznym władza królewska uległa osłabieniu. Kulminacją tego procesu była Konstytucja “Nihil Novi” (1505), zakazująca monarsze podejmowania ważnych decyzji bez zgody Sejmu.

Dynastia Jagiellonów władała państwem polsko-litewskim przez następne dwieście lat, tworząc w pewnym momencie (II połowa XV wieku) jedno z największych imperiów europejskich – Jagiellonowie rządzili w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech. Panowanie Władysława Jagiełły powszechnie kojarzy się z wielkim militarnym sukcesem – rozgromieniem wojsk Zakonu Krzyżackiego pod Grunwaldem (1410). Niestety, zwycięstwo to nie zostało wykorzystane – Krzyżacy zdołali obronić Malbork i, mimo kolejnych porażek w polu, potęga Zakonu nie została złamana. Kilkadziesiąt lat później doszło do kolejnego starcia (wojna trzynastoletnia 1454-1466) i dopiero wtedy udało się odzyskać Pomorze Gdańskie i zlikwidować zagrożenie, jakie dla państwa polskiego stanowił Zakon Krzyżacki. Z czasem państwo zakonne uległo sekularyzacji i stało się lennem polskim. Pojawiło się jednak kolejne niebezpieczeństwo. Na wschodzie wyrosła potęga, która przez następne 500 lat miała być nierozerwalnie związana z dziejami Polski – Wielkie Księstwo Moskiewskie. Nie udało się też Jagiellonom uratować Węgier, które na 200 lat znalazły się pod panowaniem tureckim.